वनऔषधी स्मरणशक्ती वाढविण्यासाठी उपयोगी

अगस्त्यच्या बियांची पूड तीन ग्रॅम ते दहा ग्रॅमपर्यंत गायीच्या धरोष्ण २५० ग्रॅम दुधासोबत सकाळ-संध्याकाळ काही दिवसांपर्यंत घेतल्याने स्मरणशक्तीत वाढ होते.
अशोकाचे साल, ब्राह्मी पूड समप्रमाणात एकत्र करून एक-एक चमचा सकाळ-संध्याकाळ एक कप दुधाबरोबर नियमितपणे काही महिने घेतल्याने बुद्धीत वाढ होते.
शंखपुष्पीची ३-६ ग्रॅम पूड मधात घालून चाटावी आणि वरून दूध प्यावे. याच्या सेवनाने बुद्धीचा योग्य विकास होण्यास मदत होते. ३-६ ग्रॅम शंखपुष्पी पूड साखर आणि दुधबरोबर नेहमी सकाळी घेतल्याने स्मरण शक्ती वाढते. शंखपुष्पी २-४ ग्रॅम आणि वचा १ ग्रॅम पूड मुलांना दिल्याने खूपच बुद्धिमान आणि शहाणे होतात.
सकाळी शंखपुष्पीचे थोडे पाणी घालून रस काढता येते शुद्ध रस १०-२० मिलीग्रॅम किंवा २-४ ग्रॅम पूड मध, तूप आणि साखरेबरोबर सहा महिन्यांपर्यंत सेवन करीत राहिल्याने स्मरणशक्ती आणि बुद्धीत वाढ होते.
दूध,तूप किंवा पाण्यासोबत वचाच्या खोडीची पूड २५० मिलीग्रॅमच्या प्रमाणात दिवसातून दोन-तीन वेळा एका वर्षापर्यंत किंवा किमान एक महिन्यापर्यंत घेतल्याने स्मरणशक्तीत वाढ होते. १० ग्रॅम वचा पूड २५० ग्रॅम खांडसरीसोबत पाक करून रोज १० ग्रॅम सकाळ-संध्याकाळ खाण्याने विसरण्याची सवय दूर होते.


Source -Loksatta.com

फादर्स डे' विशेष : एक अटळ हळवा प्रवास

माधुरी ताम्हणे - chaturang@expressindia.com Published: Saturday, June 15, 2013
Source - loksatta.com

असाध्य रोगामुळे आपला अकाली शेवट अटळ आहे, हे त्यालाही माहीत होतं आणि त्याच्या वडिलांनाही; मात्र तरीही दोघांनी तो स्वीकारला, पचवला. पंधरा वर्षे कणाकणाने मरणाऱ्या, पण शेवटपर्यंत उत्स्फूर्त आयुष्य जगणाऱ्या ट्रेकर, सॉफ्टवेअर इंजिनीयर निखिलच्या या प्रवासात त्याला सांभाळणारे त्याचे हळवे, पण कणखर वडील सच्चिदानंद झाले त्याच्या आयुष्याचे सारथी. एकेक अवयव साथ सोडत असताना त्याला धीराने साथ देणाऱ्या या ‘बापा’ची हृदयस्पर्शी, हळवी गोष्ट खास उद्याच्या (१६ जून) फादर्स डे अर्थात पितृदिनानिमित्त.. अशा असंख्य पित्यांना आमचा सलाम! मानवी नातेसंबंधात प्रत्येक नात्याने स्वत:ची एक विवक्षित जागा मुक्रर केलेली असते. त्याची पक्की गृहीतकं प्रत्येकाच्या मनात घट्ट रुजलेली असतात. पण कधी कधी नियती एखाद्याच्या आयुष्याच्या पटावर असा अगम्य खेळ मांडते की नात्यांची जागा बदलते. गृहीतकांची साफ मोडतोड होते आणि आपल्या हातात अवाक् होऊन हा खेळ साक्षीभावाने बघत राहण्याखेरीज काहीच उरत नाही. अशाच एका हृद्य नातेसंबंधाची विलक्षण गुंतागुंत बघण्याचं भाग्य (की दुर्भाग्य!) आमच्या वाटय़ाला आलं. निखिल आणि सच्चिदानंद कारखानीस! नातं खरंतर पिता-पुत्राचं. पण एका घटनेने निखिलचे हे वडील क्षणार्धात त्याचे माता, पिता, बंधू, सखा, सोबती आणि खरंतर सर्वस्वच बनून गेले. वेळ संध्याकाळची! शाळेतल्या स्पर्धेत पहिले बक्षीस पटकावून छोटा निखिल हातातली ट्रॉफी उंचावत उडय़ा मारत तीरासारखा घरात घुसला आणि गोंधळून उभाच राहिला. घरात भरपूर गर्दी आणि खाली जमिनीवर आजोबा शांत झोपलेले. काय झालंय ते कळण्याचं वय नव्हतं. तरी निखिलनं ट्रॉफी उंचावून आजोबांना दाखवली आणि आतल्या खोलीत घुसला ती आईला दाखवायला. आई पलंगावर झोपली होती. डोळे मिटलेले आणि श्वास मंद मंद! निखिलने हातातली ट्रॉफी आईसमोर धरली आणि ती न बघताच आईने मान टाकली. जमलेल्या लोकांना कळलंच नाही की कारखानीसांच्या घरासमोर एक नव्हे दोन दोन अंत्यसंस्कारांची तयारी का चाललीय? दादा कोलमडले. एका तासाच्या अंतरानं त्यांच्या डोक्यावरचं पितृछत्र आणि निखिलच्या डोक्यावरचं मातृछत्र हरवलं होतं. त्यांच्यातला ‘मुलगा’ मूक झाला अन् ‘बाप’ जागा झाला. त्यांनी निखिलला पोटाशी घेतलं आणि त्या क्षणापासून ते सर्वस्वाने त्याचे त्राते झाले. पण ते त्रातेपण निभावणं सोपं नव्हतं. काळ उलटला तसं दादांनी पुनश्च संसार मांडावा, लग्न करावं यासाठी दडपणं येऊ लागली. साठीतल्या आईला आपल्या संसाराचं ओझं पेलणं कठीण जातंय हे त्यांना कळत होतं, पण लग्न केलं आणि सावत्र आईने निखिलचा दुस्वास केला तर? निदान तिला स्वत:चं मूल झाल्यावर ती त्याचं संगोपन तितक्या प्रेमानं करेल की त्याचं बालपण चुरगाळून टाकेल? त्यापेक्षा नकोच ते लग्न. त्यांनी निर्णय पक्का केला. एकदा एक तरुणी ओळखीतून पुढे आली. लग्नासाठी हट्ट धरून बसली. निखिलला सांभाळण्याची वचनं देऊ लागली. आईकडून, मित्रांकडून दबाव येऊ लागला. पण दादा आपल्या निर्णयावर ठाम होते. ते बधले नाहीत. कालांतराने कळलं की त्यांच्याच एका विधुर परिचितानं तिच्याशी लग्न केलं. पुढे त्या मुलीनं त्यांची संपूर्ण मालमत्ता हडप केली. मानसिक छळाने त्यांच्या मुलानं आत्महत्या केली. हे ऐकलं मात्र, दादांनी निखिलला उराशी कवटाळलं. त्यांच्या एका निर्णयाने निखिलला जीवदान मिळालं होतं. त्या अजाण वयात बाबांचा त्याग निखिलला कळला नसेल कदाचित, पण आपल्या तापट वडिलांची आपल्यावरील अपार शांत माया त्याला निश्चितपणे जाणवत होती. तेवढी तरल बुद्धिमत्ता आणि समंजसपणा त्या लहान वयातही त्याच्यात पुरेपूर होता. त्याने वडिलांजवळ कधीही आईची आठवण काढली नाही. कधी कुठले प्रश्न विचारले नाहीत की अनाठायी हट्ट केले नाहीत. निखिलच्या जीवनात निर्माण झालेली आईची पोकळी भरून काढणं आवश्यक आहे हे दादांना जाणवत होतं. त्यांना स्वत:ला ट्रेकिंगचा छंद होता. एका शनिवारी रात्री दादा निखिलला घेऊन ‘राजमाची’ सर करायला निघाले. पहाटे तीनला लोणावळ्याला उतरले. ज्या स्नेह्य़ाने हा बेत ठरवला होता तो आयत्या वेळी गायब झालेला. कुठे जायचं ठाऊक नाही. पण छोटा निखिल मात्र उत्तेजित झालेला. दादांनी ठरवलं, त्याला नाराज करायचं नाही. ते स्टेशनबाहेर पडले. रस्त्यालगत दोन तरुण उभे होते. दादांनी ‘राजमाची’च्या रस्त्याची चौकशी केली. ते म्हणाले, ‘‘आम्हीही तिथेच चाललोय. चला आमच्याबरोबर’’. दादा निधडय़ा छातीचे. छोटय़ा निखिलचा हात पकडून निघाले. भल्या पहाटे राजमाचीला पोहोचले. निखिलचे उत्सुकतेने भिरभिरणारे, सभोवतालचा परिसर टिपणारे चिमणे डोळे पाहिले आणि दादा हरखून गेले. हे मूल गिर्यारोहणात रमणार हे दादांनी अचूक ओळखले. तिथून पुढे कित्येक शनिवार-रविवार ही जोडगोळी गडकिल्ले पालथे घालत फिरू लागली. पुढे तर निखिलने आपल्या मित्रांसोबत ‘भन्नाट ट्रॅकर्स’तर्फे किल्ले रायगड, रोहिडा, केंजळगड, कुमळगड, रोहिडेश्वर अगदी रायगडच्या टकमक टोकापर्यंत रॅपलिंग, ट्रेकिंग केले. पंधराव्या वर्षी कुलू-मनाली, पर्वती व्हॅली येथे ट्रेकिंग करून आला. त्याचबरोबर त्याने रॉक क्लायंबिंगचाही छंद जोपासला. दादा संस्काराचं मूल्य आणि ते रुजवण्यातली आईची भूमिका, तिचं महत्त्व जाणत होते. शिस्तीचा बडगा उचलून निखिलचं मन दुखावण्याऐवजी दादांनी वेगळाच मार्ग निवडला. आपल्या नात्यांतील ज्या लोकांकडे विशेष गुण आहेत त्यांच्या घरी ते निखिलला न्यायचे. त्यांच्या सहवासातून निखिल अलगद त्यांचे गुण टिपू लागला. त्याने अनेकांना लिहिलेल्या पत्रांतून, लिखाणातून तो ते मांडू लागला. आणि आपले प्रयत्न अचूक होते. याचा दादांना प्रत्यय आला. उदा. दादांचे एक मित्र पिलूकाका! निखिलनं स्वच्छ चारित्र्याचा संस्कार त्यांच्याकडून उचलला. उच्चपदस्थ पिलूकाकांना लोक विचारत, ‘पैसे न खाऊन तुम्ही काय मिळवलंत?’ यावर काका उत्तर देत, ‘रात्रीची शांत झोप!’ पिल्लूकाकांवरील लेखात निखिलने लिहून ठेवलंय, ‘या शब्दांचं मोल गैरमार्गाने पैसे कमावून ‘एसी’ शयनगृहातही झोपेच्या गोळ्या खाऊन निद्रेची आराधना करणाऱ्यांना नक्कीच कळेल. पण कळले तरी वळणे कर्मकठीण!’ गड, किल्ले सर करत असताना त्या त्या स्थळांविषयी, व्यक्तीविषयी आपली निरीक्षणं नोंदण्याची सवय त्याला वडिलांनीच लावली. त्यातूनच निखिलचा हात लिहिता झाला. लेखन दर्जेदार झालं. (याच लेखनावर आधारित ‘ब्रेव्हहार्ट’ हे पुस्तक नंतर त्यांनी प्रकाशित केलं.) गडांवरील एका हुतात्म्याची समाधी शोधण्याचं साहस निखिलने केलं. त्याचा प्रेरणास्रोत होता शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे. संवेदनशील आणि राष्ट्रप्रेमाने भारलेला निखिल म्हणूनच मित्रांना सांगतो, ‘‘ज्या असंख्य वीरांनी आपलं रक्त गडावर सांडलं तिथे कचरा सांडू नका. या गडासाठी लढण्याऱ्यांची नावं गडावर कुठेही सापडणार नाहीत. कोळशाने, खडूने आपली नावं कुठे लिहू नका.’’ तर अशी गडकिल्ल्यांवर चढाई करताना एकदा अचानक त्याला डाव्या पायातला जोर गेल्याचं जाणवलं. घरी परतल्यावर सगळ्या तपासण्या झाल्या. निष्कर्ष बापलेकाला हादरवणारा होता. निखिलला ‘न्यूरोफायब्रोमा’ हा असाध्य रोग झाला होता. बी.एस्सी.ची परीक्षा झाल्याबरोबर त्याच्या पाठीच्या मणक्याचं ऑपरेशन करण्यात आलं. ते यशस्वी झालं नाही. होणारही नव्हतं. निखिलने नेटवरून या रोगाची संपूर्ण माहिती गोळा केली. या असाध्य रोगाचं गांभीर्य, आपलं भविष्य त्याला लख्खपणे जाणवलं. पण त्याने आपले दु:ख, आपला त्रास कधीही चेहऱ्यावर दाखवला नाही. अश्रू गाळले नाहीत की नकारात्मक विचार केले नाहीत. ‘हे तुला कसे रे जमतं?’ या बाबांच्या प्रश्नावर तो हसतमुखाने म्हणायचा, ‘बाबा, तुमचं निस्सीम प्रेम, आंतरिक जिव्हाळा यांच्या जोरावरच मी माझ्या जीवनाची वाटचाल सुकरतेने करू शकतो.’ हे केवळ बाबांची समजूत काढणारे उद्गार नव्हते. ती वस्तुस्थिती होती. आता जिगरबाज दादांनी याही संकटाशी धैर्याने सामना करायचं ठरवलं. ‘व्हाय मी?’ या अनुत्तरित प्रश्नाला अडगळीत टाकलं आणि जो कळेल तो उपाय करायचा सपाटा लावला. अ‍ॅलोपॅथी झालंच होतं. आयुर्वेद, होमिओपॅथी झाली. अ‍ॅक्युप्रेशर, अ‍ॅक्युपंक्चर, चायना थेरपी करून झाली. पाण्यासारखा पैसा ओतला. उपाय शून्य. तरीही दादा खचले नाहीत. एका उपचारासाठी दादा स्वत: गाडी घेऊन त्याला सकाळी सात वाजता घेऊन जात. तिथे त्याला जागोजागी सुया टोचल्या जात. सुयांना इलेक्ट्रिक शॉक दिला की त्याचा चेहरा वेदनेने पिळवटून जाई. आपला रोग असाध्य आहे हे ठाऊक असूनही केवळ वडिलांच्या चिवट आशेला जिवंत ठेवण्यासाठी तो सर्व सहन करत असे. दरम्यान, वास्तुशास्त्राचे उपाय झाले. देवधर्म झाला. पण निखिलच्या तब्येतीत सुधारणा होण्याऐवजी त्याच्या एकेका अवयवातला जोर नाहीसा होऊ लागला. पण तरीही निखिलमधला चैतन्याचा स्रोत काही कमी झाला नाही. त्याचा उदंड उत्साह तिळभर कमी झाला नाही. आपल्या लाडक्या ‘बॉडीगार्ड’ आजीला रिजन्सीत नेऊन जेऊ घालणं, आइस्क्रीम खिलवणं, नातलगांकडे जाणं, लग्नसमारंभांना जाणं यात खंड पडला नाही. दादा उत्साहाने त्याला सर्व ठिकाणी स्वत: घेऊन जात. निखिलला नाटकाचं खूप आकर्षण. नाटकांचे संवाद अभिनयासकट म्हणून दाखवत मित्रांची करमणूक करणं हा त्याचा आवडता छंद. आपण आनंदाने जगायचं आणि इतरांनाही आनंदी करायचं हा जणू त्याचा ध्यास होता. म्हणूनच दादा म्हणतात, ‘निखिलची सकारात्मक ऊर्जा मला ताकद द्यायची. लढायचं बळ द्यायची.’ दरम्यान, निखिल ‘मायक्रोसॉफ्ट’ कंपनीत सॉफ्टवेअर इंजिनीयर म्हणून लागला. तिथून ‘सिस्टाइम’मध्ये त्याची प्रोग्रामर म्हणून नियुक्ती झाली. त्यानंतर ‘टेक-महिंद्र’ने त्याला घेतलं. पुढची पंधरा वर्षे असाध्य रोगाशी झगडत असतानाही त्याच्या व्यावसायिक प्रगतीचा आलेख मात्र उंचावत रहिला. त्याच्या कामातील गुणवत्तेमुळे कंपनीनं त्याला लंडनच्या ब्रिटिश टेलिकॉममध्ये पाठवलं. चार वर्षे तो लंडनमध्ये राहिला. तिथे त्यानं काय केलं नाही? सुग्रण आजीकडून फोनवरून टिप्स घेत उत्तम स्वयंपाक शिकला. इंग्लंडचा कानाकोपरा पालथा घातला. भर कडाक्याच्या थंडी-वारा-पावसात तिकिटासाठी रात्रभर लायनीत उभं राहून विम्बल्डनची मॅच पाहण्यातला रोमांच अनुभवला. मुख्य म्हणजे वडिलांना तीन वेळा युरोपवारी घडवली. लंडनवारीत त्यांच्यासह ‘लंडन आय’ आणि ‘रोलर कोस्टर’चा थरार अनुभवला. चविष्ट ऑक्टोपसचा आस्वाद घेतला. युरोपातील अनवट जागा शोधून त्यांची सैर घडवली आणि त्यांची आवडती चॉकलेट्स त्यांना मनमुराद खाऊ घातली. याच काळात या पिता-पुत्राच्या आयुष्याला कलाटली मिळाली. त्याने आयटी क्षेत्रातल्या मैत्रिणीशी प्रेमविवाह केला. आपल्या मुलाच्या आजाराची कल्पना असूनही त्याला स्वीकारणाऱ्या मुलीचा दादांना अभिमान वाटला. आनंद झाला. पण दुर्दैवाने हाही आनंद फार काळ टिकला नाही. कारण त्या मुलीने दादांना त्यांच्या हक्काच्या घरातून बाहेर काढलं. हे हताशपणे बघण्याखेरीज निखिल काहीच करू शकला नाही. फक्त रोज वडिलांशी फोनवरून बोलणं आणि कधीतरी इमारतीखाली उभं राहून त्यांची भेट घेणं बस्स! एकदा तर निखिल कमोडवरून पडला. डोक्याला खोक पडली. पण त्याला उचलायलासुद्धा घरात कोणी नव्हतं. असं काही ऐकलं की त्याच्या काळजीनं दादांचा जीव अर्धमेला होई. पण दादांनी हेही प्राक्तन केवळ निखिलचा संसार टिकावा म्हणून स्वीकारलं. पण शेवटी निखिलचा संसार मोडलाच! दादा पुन्हा निखिलच्या सेवेला रुजू झाले.. २००५ साल उजाडलं आणि त्याच्या आजाराने खरं रूप दाखवायला सुरुवात केली. आता तो नीट उभंही राहू शकत नव्हता. व्हिलचेअर निखिलची सोबतीण झाली. दादा त्याचे सारथी झाले. स्वत:च्या मोडलेल्या हातात रॉड असूनही दादा त्याला दररोज गाडीने ऑफीसमध्ये नेऊ लागले. गाडीतून त्याची व्हिलचेअर (वजन ८० किलो) बाहेर काढायची. त्यावर त्याला बसवायचं. ती ढकलत लिफ्टपर्यंत न्यायची. लिफ्टमधून वर चढवायची आणि ऑफीसमधल्या खुर्चीत त्याला नेऊन बसवायचं. ही दादांची डय़ुटी झाली. दादा गमतीने स्वत:ला निखिलचे सारथी म्हणायचे. पण खरोखरच लढवय्या निखिलच्या आयुष्याचे सारथ्य करणारे ते श्रीकृष्णासारखे सारथी बनले होते. आता निखिलच्या हाता-पायांनी कडक बंड पुकारलं. कंपनीचा नाइलाज झाला. ‘आऊटपूट दे नाहीतर राजीनामा दे’ अशी ऑर्डर आली. पण एचआर विभागातल्या अधिकारी नयना शेट्टीने वरिष्ठांची समजूत घातली. या मुलाचे हात-पाय चालत नसले तरी तोंड आणि मेंदू कार्यक्षम आहे. तो ट्रेनर म्हणून चांगली कामगिरी करेल. तिचा विश्वास निखिलने सार्थ ठरवला. त्याचे ट्रेनिंग प्रोग्राम एवढे यशस्वी झाले की त्याला कंपनीकडून ट्रेनिंग प्रोफिशिअन्सीचं अ‍ॅवॉर्डही मिळालं. हे ट्रेनिंग देण्यासाठी निखिलला त्याही अवस्थेत भोर, पुणे येथे जावं लागे. दादा सावलीसारखे त्याच्या सोबत असत. पुढे पुढे तर त्याला स्वतंत्रपणे कोणतीच गोष्ट करता येत नव्हती. जेवण भरवण्यापासून आंघोळ, कपडे, शी-सू सगळं काही दादांच्या हाती आलं. निखिल व्हिलचेअरवर आणि दादांचं आयुष्य व्हिलचेअरभोवती बंदिस्त झालं. पण तरीही बापलेकाची थट्टामस्करी, विनोदी चुटके सांगून एकमेकांना हसवणं, नकला करणं चालूच होतं. त्याच वेळी त्याने सावरकरांचं ‘माझी जन्मठेप’ वाचलं आणि अंदमानला जायचं ठरवलं. बापलेक जिद्दीने अंदमानला जाऊन आले. आता त्याला हिमशिखरांचे वेध लागले होते. दादांनी त्याला डेहराडूनवरून ‘ऑली’च्या ग्लेशिअपर्यंत नेण्याचा बेत केला. वाटेतल्या सगळ्या नद्यांची आणि हिमशिखरांची नावं त्याला मुखोद्गत होती. आणि समोरच्या माणसाला घाम फुटावा असा प्रवास या बहाद्दराने व्हिलचेअरवरून केला आणि त्या प्रवासाचा आनंद लुटला. आता मात्र एकेक करून त्याचे अवयव त्याची साथ सोडू लागले. आपल्या असाध्य आजाराचा प्रवास एका अटळ शेवटाकडे चाललाय हे बापलेकाने मनोमन जाणलं, पण कोणीही त्याचा उच्चार स्वत:शीसुद्धा केला नाही. आता वाचा गेली. बोलणं बंद पडलं. श्वासोच्छ्वासाला त्रास होऊ लागला. अखेर चार दिवसांत ४ एप्रिल २०१२ ला हा झंझावात शांत झाला. दादांच्या आयुष्यात भयाण पोकळी निर्माण झाली. पण ते हरले नाहीत. त्यांनी निखिलचे लेख, पत्र, टिपणं, निरीक्षणं गोळा केली. आपल्या परममित्र रत्नाकर मतकरी यांच्या हस्ते निखिलच्या पहिल्या पुण्यतिथीला त्याचं ‘ब्रेव्हहार्ट’ हे पुस्तक प्रसिद्ध केलं. त्या प्रकाशन सोहळ्याला टेक महेंद्रतील संपूर्ण स्टाफ, त्याचा मित्र आणि नातेवाईकांचा परिवार आवर्जून हजर होता. निखिलनं अनाथालयातील, सिंधुताई सकपाळांच्या संस्थेतील मुलगी दत्तक घेतली होती. आता दादांनी ती जबाबदारी उचलली. निखिलच्या तेराव्याला रितीप्रमाणे गच्चीत पान ठेवलं गेलं. कावळा काही केल्या शिवेना. कोणीतरी म्हणालं, दादा त्याला भरवताना तो पहिला घास तुमच्या मुखात घालायचा. आजही तो वाट बघतोय. क्षणाचाही विलंब न लावता दादांनी त्या पानांतल्या वडय़ाचा तुकडा मोडला. तोंडात टाकला आणि झपकन कावळ्याने उरलेला अर्धा वडा उचलला. ज्यांनी हे पाहिलं, अनुभवलं, त्यांचे डोळे पाणावले. या काकस्पर्शाने एकच सिद्ध केलं- ह्य़ा पितापुत्राचं नातं शाश्वत आहे. चिरंतन आहे. कुणा एकाचा मृत्यू हे नातं नाही संपवू शकत...

भयगंड : फोबिया

Source - loksatta.com

वॉर अँड पीस - भयगंड : फोबिया
एक पालक दाम्पत्य आपल्या एकुलत्या एक ‘प्रिन्सला’ माझ्याकडे घेऊन आले. वडील बारीक, आई मजबूत स्थूल, उंच. औषध कोणाला? तुम्हाला का? असे वडिलांना मी विचारले. दोघांनी मुलाकडे बोट केले. मुलगा, उंची ५’.१०’’, वजन ७२ किलो. ‘मुलगा खूप घाबरतो, एकटा शाळेत जायलासुद्धा भितो. आता पुढच्यावर्षी कॉलेजमध्ये एकटा मी जाणार नाही. असे आत्तापासूनच सांगत असतो.’ रात्री झोपताना जवळ आई लागते. मित्रमंडळीत मिसळण्याऐवजी त्यांना टाळतो. मनाने निर्मळ, अभ्यासात हुशार, शाळेमध्ये नेहमी पहिल्या पाचात क्रमांक पटकविणारा पण कसल्यातरी अनामिक भीतीने पछाडलेला, वाडीतल्या, गल्लीतल्या मुलांच्यात खेळायलाही तयार होईना. दूरदर्शनवर वेगवेगळ्या खेळांच्या मालिका बघण्याची मोठी हौस! विशेषत: फुटबॉल, बॉक्सिंग, फाईटिंग अशा सिरीयल बघतो. अशी माहिती पालकांनी दिली. माझे उपचार सुचविण्याचे काम सोपे झाले. माझे रुग्ण पाहण्याचे नेहमीचे दिवस सोडून एक दिवस मुलाला विश्वासात घेऊन तपासले. त्याची लिंग, अंडाची वाढ अपुरी लक्षात आली. खूप खोलात न जाता, त्याचा स्वत:चा आत्मविश्वास वाढावा म्हणून, लहानपणी मी ऐकलेल्या एका लोकप्रिय गाण्याच्या ओळी सांगितल्या. ‘मन शुद्ध तुझे, गोष्ट आहे पृथवी मोलाची! तू चाल पुढे, तुलारं गडय़ा भीती कुणाची’ त्याच्या लिंगसमस्येची चिंता लवकरात लवकर दूर करण्याचे आश्वासन दिले. शास्त्रकारांचा सांगावा असा आहे की, उंच धिप्पाड शरीरबांध्यापेक्षा ओज, शुक्र, वीर्य हे नेहमी कोणत्याही कामाकरिता आत्मविश्वास देत असते.
सुवर्णमाक्षिकादि, चंद्रप्रभा, शृंग, पुष्टीवटी, आम्लपित्तवटी प्र. ३ दोनवेळा, आस्कंदचूर्ण रात्री १ चमचा, भोजनोत्तर अश्वगंधारिष्ट अशी औषधयोजना. सायंकाळी लवकर, कमी जेवण; त्यानंतर अर्धा तास फिरून येणे. सकाळी पुरेसा व्यायाम, अशा चिकित्सेने दीड महिन्यातच ‘फोबिया’ केव्हा गेला हे त्याचे त्यालाच कळले नाही. ‘भित्यापोटी ब्रह्मराक्षसावर’ हमखास उतारा ओजवर्धन!

- वैद्य प. य. वैद्य खडीवाले

काविलीवरील घरगुती उपाय

शनिवार दिवशी सकाळी तळहाताच्या आकाराचे एरंडी या वनस्पतीची अडीच पाने घ्यावीत. त्यात १५ ग्रॅम मिरे घालावे. त्यात १/३ ग्लास पाणी टाकून ठेचावे. तयार झालेला रस उपाशी पोटी रोग्यास पिण्यास द्यावा. छोटासा गुळाचा तुकडा खायला द्यावा. नंतर दूध, भात आणि गूळ खायला द्यावा. गरज भासल्यास दुसर्‍या शनिवारी पुन्हा एक मात्रा द्यावी.

पथ्य - आंबट आणि कच्चे तेल अजिबात खायचे नाही.

हे औषध गुणकारी आहे किंवा नाही, याविषयी मी काही सांगू शकत नाही. केवळ मी मिळविलेली माहिती शेअर करणे, हा उद्देश आहे. भविष्यात कुणालाच कावीळ होऊ नये, ही सदिच्छा, पण झालाच तर थेट डॉक्टरकडेच जावे. 

Source - मनोगत.com

आइन्स्टाइनचे‘पहिले प्रेम’

Source - Loksatta.com

डॉ. शशांक सामक जेसिका सामक
Published: Saturday, August 3, 2013
‘सेक्स’ ही समस्त प्राणीजगतातील ‘मूलभूत’ भावना असून ‘शृंगारिक प्रेम’ ही मानवामधील ‘विकसित’ भावना आहे. अर्थात ‘प्रेम’ आणि ‘सेक्स’ या वेगवेगळय़ा गोष्टी असल्या तरी एकमेकांमध्ये गुंफल्या गेल्याने, त्यांच्या संमिश्रभावांमुळे प्रेमात विविध छटा आढळतात. आणि अशा वेगवेगळय़ा छटांमुळे आइन्स्टाइनचे ‘पहिले प्रेम’ एकापेक्षा जास्त वेळा होऊ शकते.
‘सर, तुमचं ‘आर्ट ऑफ इंटिमसी’ शिकणारा तुमचा शिष्य त्या ज्ञानाला फारच सार्वत्रिक करतोय,’ नेहा मला तिचा नवरा मधुरबद्दल सांगत होती.
‘सार्वत्रिक? म्हणजे?’ मी थोडा बुचकळय़ात पडलो.
‘बघा ना, सकाळी तुम्ही सांगितल्याप्रमाणे त्याने मला जादू की झप्पी दिली खरी, पण ‘आय लव्ह यू’ म्हणताना ‘आय लव्ह यू.. टू’ असं म्हणाला.’ नेहा.
‘मग तू काय म्हणालीस? चिडलीस की काय?’ मी.
‘छे. मग मीपण त्याला ‘मी टू’ असं म्हणाले.’ नेहाने सांगितले.
‘गुड. मग झाली ना फिटम्फाट?’ मी तिला विचारले.
‘पण सर मला याच्याबद्दल संशयच आहे. परवा त्याच्या ऑफिसमध्ये मी अचानक गेले होते त्या वेळी त्याच्या केबिनमधून त्याची सेक्रेटरी खुशीत बाहेर येताना दिसली. मला जाम राग आलाय मधुरचा.’ नेहाच्या ठिणग्या अजून जाणवत होत्या.
मी प्रश्नार्थक नजरेने मधुरकडे पाहिले. तो हसत म्हणाला, ‘सर, तुम्हाला माहीतच आहे की आमचं लव्ह मॅरेज आहे आणि त्यालाही आता एक वर्ष होत आलंय. आणि सर, ती नेहमीच माझ्यावर संशय घेत असते. कारण या सेक्रेटरीच्या अगोदर नेहाच माझी सेक्रेटरी होती!’
‘ओऽ’ नेहाच्या संशयाचे मूळ कारण लक्षात आले.
‘तसं नाही सर, मुळात हाच तसा वागतो. अतिप्रेमळ.’ नेहा.
‘सर, पण तुम्हीच मला सांगा, आपण सर्वाशी प्रेमाने वागलं पाहिजे की नाही? तरच ते आपल्याशीही प्रेमाने वागतील, नीट कामं करतील, हो की नाही?’ मधुर.
‘हो ना, अगदीऽ’ नेहा थोडी घुश्शातच. ‘सर, आणि परवा मला म्हणाला की आपलं तर सात नंबरचं प्रेम आहे ना? मग काळजी कशाला करतेस?’
‘सात नंबरचं प्रेम? म्हणजे तू सातवी ?’ मी.
‘नाही सर. तुम्ही ते प्रेमाचे आठ प्रकार सांगितले आहेत ना, त्यातलं ते सात नंबरचे, असोसिएशन लव्ह, सहवासोत्तर प्रेम. वारंवार संपर्काने, व्यक्तीची निगेटिव्ह बाजू मान्य करून होणारं. मी मधुरची बरीच र्वष सेक्रेटरी होते ना! म्हणून म्हणाला.’ नेहाने विश्लेषण केले.
‘बरं हे बघ, या गोष्टी फार गंभीरपणे नको घ्यायला. आणि तूही त्याला मी टू, म्हणालीस की.’ मी.
‘ते मी गमतीने म्हटलं होतं. पण खरंच सर, पुरुषांना असं पुन:पुन्हा प्रेमात पडता येतं?’ नेहा.
‘अहो सर, मी एरवी तिला काहीही गंभीरपणे म्हटलं तर ती ते कधीही गंभीरपणे घेत नाही, पण हे तिला मजेने म्हटलं आणि तिने ते गंभीरपणे घेतलं. आता माझी ही सेक्रेटरी आहे. आकर्षक आहे, पण प्रेम वगरे कल्पना काही माझ्या मनात अजून तरी आल्या नाहीयेत. पण नेहा अशीच संशय घेत राहिली तर मात्र..’ मधुरने हुशारीने वाक्य अर्धवटच सोडलं. नेहा फुत्कारली, ‘तर काय? बोल, बोल ना!’
‘तर काही नाही, मला दुसरी सेक्रेटरी बघावी लागेल.’ धूर्त मधुर सुस्कारा टाकत बोलला.
मी सर्व पाहत होतो. ऐकत होतो. मधुर नेहाची फिरकी घेण्यात पटाईत दिसत होता. ते पेल्यातले वादळ होते आणि पेल्यातच शमले. पण मला मात्र प्रेम, आकर्षण, शरीरसंबंध या निसर्गनिर्मित भावांचा, प्रेरणांचा विचार पडला. आणि अल्बर्ट आइन्स्टाइन यांचे एक वाक्य आठवले.
प्रसिद्ध शास्त्रज्ञ अल्बर्ट आइन्स्टाइन यांनी एकदा म्हटले होते, ‘भौतिकशास्त्र आणि रसायनशास्त्र यांच्या भाषेत जीवशास्त्रीय ‘पहिल्या प्रेमा’ची परिभाषा कशी काय करता येईल?’ (हाऊ ऑन अर्थ आर यू एव्हर गोइंग टू एक्सप्लेन इन टर्म्स ऑफ फिजिक्स अ‍ॅण्ड केमिस्ट्री अ‍ॅन इम्पॉर्टट बायॉलॉजिकल फिनॉमेनॉन अ‍ॅज फर्स्ट लव्ह?) ही विचारणा करताना त्यांना हेच सुचवायचे होते की, अशी गोष्ट अशक्य आहे. आणि त्याचबरोबर आइन्स्टाइन यांना बहुतेक जीवशास्त्रीय ‘दुसरे प्रेम’, ‘तिसरे प्रेम’ वगैरे होऊ शकतात याची कल्पना असल्यानेच त्यांनी ‘पहिले प्रेम’ हा शब्दप्रयोग वापरला असणार!
वेगवेगळय़ा वैद्यकीय क्षेत्रातील मॉलेक्युलर बायॉलॉजीच्या आधुनिक संशोधनांचा सखोल अभ्यास करून त्यांचे कामशास्त्रीय संदर्भीकरण व विश्लेषण (सेक्सॉलॉजिकल इंटरप्रिटेशन) करून तसेच ‘प्रेम व सेक्स’ या दोन्हींचे वैद्यकीय परिभाषेत सुसूत्रीकरण करून, मी आइन्स्टाइन यांच्या ‘पहिल्या प्रेमा’चे स्पष्टीकरण सर्वसामान्यांसाठी करत आहे. त्यामुळे ‘पाऊले चालती प्रेमपंढरीची वाट’ हे कसे घडते, हे लक्षात येईल.
गुरुत्वाकर्षणासारखाच तुल्यबळ प्रेमाकर्षणाचा जोर निसर्गाने पृथ्वीवर निर्माण करून मानववंश गुरुत्वाकर्षणामुळे या पृथ्वीशी आणि तर प्रेमाकर्षणामुळे तो आपसात एकमेकांशी बांधील राहील असे पाहिलेले दिसते. पाहिलेल्या आकर्षक व्यक्तीविषयीच्या संवेदना पहिल्यांदा मेंदूतील दृष्टिज्ञान मेंदूतून मानवाच्या वैचारिक मेंदूच्या प्रीफ्रंटल भागात जातात. क्षणार्धात तिथे त्या व्यक्तीविषयीच्या निर्माण झालेल्या मोहमयी भावना तपासून त्या मेंदूत इतरत्रही विश्लेषणासाठी पाठवल्या जातात. पुरुषामध्ये ‘मॅमीलरी बॉडी’ या मेंदूभागामध्ये त्या व्यक्तीचे शारीरिक आकर्षणही मापले जाते. पुरुष वयात येतानाच सेक्स हॉर्मोन टेस्टोस्टेरॉनच्या प्रभावाने सुरू झालेली ही क्रियाशीलता मेंदू जिवंत असेपर्यंत चालूच असते. (रसिकता अमर असते!) स्त्रीमध्ये सेक्स हॉर्मोन इस्ट्रोजेनमुळे घनिष्टतेच्या भावुक आकर्षणाशी संबंधित भागांचा (इन्शुला व अँटीरीयर सिंग्युलेट कॉर्टेक्स) प्रभाव असतो.
या सर्व भागांच्या प्रतिसादात्मक माहितीने त्या संवेदनांमधील र्सवकष मोहकता (अ‍ॅट्रॅक्शन) पारखून त्या व्यक्तीचा आकर्षणभाव (अ‍ॅट्रॅक्टीवनेस) मेंदूकडून ठरवला जातो. आकर्षण भावातील उत्कटता जास्त वाटल्यास (हाय, मार डाला) त्या संवेदना लगेचच मेंदूतील खोलवर भागातील व्हेंट्रल टेगमेंटल एरिया (व्हीटीए) येथे पाठवल्या जातात. व्हीटीए इथे फेनिलएथिलअमाइन (पीईए) हे मेंदू पेशींतील संवेदन, कम्युनिकेशन जलद करणारे रसायन कार्यान्वित होते. आणि मग पीईए जिच्यामुळे तयार होते त्या व्यक्तीबद्दल आसक्ती निर्माण होते. पीईए हेच प्रेमाकर्षणाचे मूळ आसक्ती-रसायन.
नंतर लॅटरल टेगमेंटल भागात नॉरएपिनेफ्रीन रसायन वाढून ते पसरते. त्यामुळे उत्तेजन, एक्साइटमेंट होऊन धडधड वाढणे, रक्तदाब वाढणे यासारख्या ‘दिल धकधक करने लगा’सारख्या गोष्टी क्षणार्धात घडतात. पीईए व नॉरएपिनेफ्रीन या रसायनांनी मेंदूतील न्यूक्लिअस अ‍ॅक्युबन्स या आनंदकेंद्रात व कॉडेट न्यूक्लिअस या भागात डोपामाइन हे आनंद-रसायन पसरते. कॉडेट न्यूक्लिअस हा भाग सौंदर्यपारखी आहे. त्याच्या उत्तेजनामुळे प्रेमपात्राविषयीच्या विचारांशी, नजरभेटीशी आनंद-संवेदना जोडली जाते. मग तिच्या आठवणीनेही मन प्रफुल्लित व उत्साही होऊ लागते.
शेकडो वर्षांपूर्वीच्या सिद्धयोगीश्वर रचित ध्यानधारणेच्या विज्ञानभरव तंत्रातील धारणा ४६, श्लोक ६९ मध्ये याचा विचार केलेला आढळतो. कामसुखाच्या नुसत्या कल्पनांनी, केवळ ध्यानाने (फॅण्टसीने) व्यक्तीचे मन आनंदाने प्रफुल्लित होते. (‘लेहनामन्थनाकोटै .. भवेदानन्दसंप्लव’)
मोहमयी संवेदनांनी अशा प्रकारे मेंदूतील हायपोथॅलॅमसमध्ये ऑक्सिटोसीन व व्हाजोप्रेसीन निर्माण होऊन वासनानिर्मिती होते. इन्शुला व अँटीरीयर सिंग्युलेट कॉर्टेक्स भागांमध्ये ऑक्सिटोसीनच्या परिणामांनी जिव्हाळय़ाचे, तर व्हेंट्रल पॅलिडम भागात व्हाजोप्रेसीनचा प्रभाव होऊन बांधीलकीचे, कमिटमेंटचे भाव निर्माण होऊ लागतात.
सेक्स आणि प्रेम यांची निर्मिती यंत्रणा वेगवेगळी असली तरी संलग्न असते. ऑक्सिटोसीन हा त्यांच्यातील महत्त्वाचा दुवा. म्हणूनच शृंगारिक प्रेमाकर्षणाला लैंगिकतेचा स्पर्श असतो. या गोष्टी लैंगिक हॉर्मोनच्या प्रभावाखाली घडत असतात. म्हणूनच शृंगारिक प्रेम हे लैंगिकतेविना नसते.
व्हाजोप्रेसीनचा प्रभाव जितका जास्त, तितकी बांधीलकीची जाणीव जास्त. मधुरच्या ‘प्रेमळ’ स्वभावाचा पुरेपूर अनुभव असल्याने नेहाला मधुरच्या ‘आकर्षति’ सेक्रेटरीचा धोका वाटणे साहजिकच होते; परंतु त्यांचे जर ‘सात नंबर’चे प्रेम होते तर मधुरनेही नेहाबरोबर इंटीमसी वाढवून ते प्रेम ‘आठ नंबर’चे करून (कंपॅनियनशिप, साहचर्य) तिची प्रेमातील ‘असुरक्षितते’ची भावना घालवणे गरजेचे होते हे मात्र खरे. (आणि तो तोच प्रयत्न करीत होता. म्हणूनच ते वादळ पेल्यातले ठरले.)
पीईए, नॉरएपिनेफ्रीन, डोपामाइन, ऑक्सिीटोसीन, व्हाजोप्रेसीन ही पंच महा-प्रेमरसायने मज्जासंस्थेमार्फत शरीरात इतरत्र प्रभाव करू लागतात. वाढलेल्या डोपामाइनचा परिणाम मेंदूतील अ‍ॅमिग्डाला भागावरही होऊन भीतीभाव नष्ट होतो व प्रेमात ‘बिनधास्तपणा’ व धोके पत्करण्याची प्रवृत्ती उफाळून येते. (अब चाहे सर फुटे या माथा, मैंने तेरी बाह पकडम् ली).
डोपामाइन वाढल्याने मेंदूत वैचारिक संतुलनाचे सेरोटोनीन रसायन कमी होऊन प्रेमाचे ‘वेड’ लागते (दिल तो पागल है). प्रेमात तारतम्य उडून जाते. प्रेमाची व्यक्ती ही अत्यंत आदर्श व दोषविरहित असल्याचा साक्षात्कार होत राहतो आणि ‘जो तुमको हो पसंद वोही बात करेंगे, तुम दिनको अगर रात कहो रात कहेंगे’ असा अव्यवहारीपणा उफाळून येतो. (अर्थात लग्न झाल्यावरच त्या व्यक्तीतील उणिवा व दोष दिसू लागतात, हे वेगळे!)
‘सेक्स’ ही समस्त प्राणीजगतातील ‘मूलभूत’ भावना असून ‘शृंगारिक प्रेम’ ही मानवामधील ‘विकसित’ भावना आहे. अर्थात ‘प्रेम’ आणि ‘सेक्स’ या वेगवेगळय़ा गोष्टी असल्या तरी एकमेकांमध्ये गुंफल्या गेल्याने, त्यांच्या संमिश्रभावांमुळे प्रेमात विविध छटा आढळतात. आणि अशा वेगवेगळय़ा छटांमुळे आइन्स्टाइनचे असे ‘पहिले प्रेम’ एकापेक्षा जास्त वेळा होऊ शकते. (व्यावहारिक जगात मात्र एक प्रेम सुरळीतपणे होणे मुश्कील!). रोमँटिक प्रेमाचे अधिष्ठान असल्यास सेक्सच्या क्रियेचा आनंद हा दोघांचेही मन विभोर करणारा ठरतो हे खरे.
म्हणूनच प्रसिद्ध उर्दू शायर जाँनिसार अख्तर यांनी एका शेरमध्ये चपखलपणे सांगितले आहे,
‘सोचो तो बडी चीज़्‍ा है तहज़ीब (संस्कृती) बदन की.. वर्ना तो ये बदन आग बुझाने के लिये है’
shashank.samak@gmail.com

कट्टा मुलांचा - कोवळ्या आई-बाबांसाठी : बाळाची आंघोळ - एक आनंदसोहळा

डॉ. लीली जोशी - drlilyjoshi@gmail.com

Published: Saturday, June 1, 2013

Reference - Loksatta.com

सु ' जा ' ण ' पा ' ल ' क ' त्व

आंघोळ स्वच्छतेसाठी आवश्यक आहेच, पण स्पर्शातून संवाद साधण्याची, प्रेम व्यक्त करण्याची, जलक्रीडेचा आनंद लुटायला बाळाला शिकवण्याची ती अमूल्य संधीसुद्धा आहे. कोवळय़ा आईबाबांनो, दिवसभर तुम्ही कितीही कामात असलात, तुमच्या बाळाला अन्य व्यक्तींनी सांभाळलं असलं तरी त्याला आंघोळ घालण्याचा हा अत्यंत जवळिकीचा आनंदसोहळा तुम्ही आवर्जून पार पाडावा असं वाटतं.

न्हाऊमाखू घातलेलं, काजळतीट लावलेलं गोजिरवाणं बाळ म्हणजे साऱ्या घरादाराचा आनंदाचा ठेवा! त्याच्या आंघोळीसाठी केवढी बडदास्त, केवढी पूर्वतयारी! आंघोळ घालणारे आणि पाहणारे दोघेही उत्सुक. आंघोळीआधीचं तेल लावणं, ऊन ऊन पाणी, दुधात कालवलेलं बेसन किंवा मसूरपीठ, नंतरची शेकशेगडी.. पण ज्याच्यासाठी हे सगळं चाललंय त्या बाळाला त्यात मजा येतेय का, हसतंय का ते आंघोळ घालताना?

पूर्वापार बाळाची आंघोळ व्यावसायिक सुईणींवर सोपवली जायची. अजूनही तीच पद्धत अनेक ठिकाणी आहे. दिवसाकाठी अनेक घरी जाणाऱ्या या बायका त्यांच्या सोयीनुसार येणार, बाळ झोपलेलं असेल, भुकेलेलं असेल किंवा नुकतंच प्यायलेलं असेल तरी त्याला पटकन पायावर घेणार. तेलानं रगडून हातपाय ताणून गरमगरम पाण्याचे तांबे ओतणार. डाळीचं पीठ खसखसून लावणार, मग आणखी पाणी. बाळ बहुतेक वेळा भोकांड पसरतं, रडून लाल होतं. अशातच अंग पुसून त्याला कपडे चढवले जातात. कष्टकरी भेगाळलेली बोटं डोळय़ांत काजळ भरतात. बाळ अजूनच रडतं. अश्रूंबरोबर काजळाचे ओघळ गालांवर येतात. बाळाला पाळण्यात घालून जोरात झोके दिले जातात. हुंदके देत दमून भागून बाळ डोळे मिटतं, ही यशस्वी आंघोळ समजायची?

खरंच, हे दृश्य बदलता येणार नाही का? आंघोळ स्वच्छतेसाठी आवश्यक आहेच, पण स्पर्शातून संवाद साधण्याची, प्रेम व्यक्त करण्याची, जलक्रीडेचा आनंद लुटायला बाळाला शिकवण्याची ती अमूल्य संधीसुद्धा आहे.

नवजात बाळाची नाळ पूर्ण पडून जाऊन बेंबी कोरडी होईपर्यंत (जन्मानंतर सुमारे ८-१० दिवस) आंघोळ घालूच नये. टप्प्याटप्प्यानं एक-एक भाग उघडा करत डोक्यापासून पायापर्यंत अंग नुसतं पुसून घ्यायचं. बाळाचा लंगोट बेंबीला घासणार नाही ही काळजी घेऊन कपडे घालायचे. एकदा नाळ पडून गेली की मग आंघोळीची सुरुवात. त्यासाठी आवश्यक गोष्टींची जमवाजमव अगोदरच करायची. आंघोळ घालणाऱ्या व्यक्तीचे हात स्वच्छ पाहिजेत आणि नखं कापलेली. बाळाची झोप झालीय, दूध पिऊनही तासभर झालाय अशी वेळ आंघोळीसाठी उत्तम. सकाळच्या घाईत नाही जमलं तर संध्याकाळीसुद्धा चालेल. त्यासाठी गादीवर एक रबर पसरा.  एका बास्केटमध्ये तेलाची बाटली, बेबी लोशन, कंगवा, एक-दोन आवडीची खेळणी किंवा पुस्तक, 'शी'च्या जागी लावण्याचं क्रीम हे सगळं जवळ ठेवा. दुसऱ्या बाजूला पंचा, आंघोळीनंतर घालण्याचे कपडे मांडून ठेवा. आता बादलीत समशीतोष्ण पाणी काढा. (कोपर बुडवून तपासून पाहा.) छोटासा मग ठेवा. बेबी सोप, शाम्पू तयार ठेवा.

एवढी तयारी झाली की खोलीच्या खिडक्या, दारं बंद करा म्हणजे बाळाच्या ओल्या अंगावर वारा बसणार नाही. आता बाळाशी खेळत, गप्पा मारत त्याला रबरावर निजवा. कपडे काढा. लंगोट सगळय़ात शेवटी काढा. हातावर तेल घेऊन त्याला आवडेल एवढाच जोर लावून त्याचं डोकं, छाती, पोट, हातपाय चोळा. चेहऱ्याला तेल लावू नका. नाकात, कानात तेल घालू नका. नंतर त्याला पालथं ठेवा. डोकं एका बाजूला वळवून ठेवा. मान, पाठ, पायाची मागची बाजू यांना मसाज करा. हे करताना बोटं वर्तुळाकार फिरवा. हळूहळू दाब द्या. बाळाला आराम वाटला पाहिजे. बरोबरच्या व्यक्तीनं या वेळी एखादा खुळखुळा वाजवून, चित्र दाखवून त्याला आनंदात ठेवावं. 

आजकाल बाळाला आंघोळ घालण्यासाठी एका बाजूला उतरते असलेले खास टब मिळतात किंवा साधा घरातला प्लॅस्टिक टबसुद्धा चालेल. बाळ घसरू नये म्हणून त्यावर एक टॉवेल अंथरा आणि कोमट पाणी घालून तो टब ५ ते १० सेंमी (बाळाच्या आकारानुसार) इतका भरा आणि बाळाच्या मानेखाली हात देऊन त्याला हळूच पाण्यात उतरवा. छोटय़ा मगनं पाणी घालून हळूहळू त्याचं अंग, डोकं ओलं करा. चेहरा, नाक, डोळे, कान, कानामागची बाजू हातानं चोळून स्वच्छ करा. साबण वापरायचा नाही. डोळे स्वच्छ करण्यासाठी र्निजतुक कापसाचे ओले बोळे वापरू शकता. केसांना शाम्पूसुद्धा आठवडय़ातून एक-दोन वेळा पुरे. डोक्यावर पाणी घालताना ते नाका-डोळय़ांत जाणार नाही अशी काळजी घ्या. यासाठी मानेखाली हात देऊन डोकं पलीकडे वाकवू शकता (ब्युटी पार्लरमध्ये केस धुतात त्याप्रमाणे) किंवा कपाळावर हात धरून मग डोक्यावर पाणी घालू शकता. यानंतर गळा, छाती, हात, पोट हे धुऊन काढा. तळहातांना साबण लावा. हेच तळवे रांगताना जमिनीवर आपटतात किंवा सरळ तोंडात घातले जातात. नंतर पाय धुवा. शेवटी 'शू'ची जागा आणि त्यानंतर 'शी'ची जागा धुवा. इथे साबण लागेल. आता बाळाला पालथे झोपवून पाठीकडचा भाग स्वच्छ करा. बाळ मान सावरायला लागेपर्यंत आंघोळीच्या वेळी तुमचा एक हात सतत बाळाच्या मानेला, डोक्याला आधार द्यायला वापरा. म्हणूनच या काळात एका वेळी दोन व्यक्तींची आंघोळ घालताना गरज पडते. बाळाला क्षणभरही पाण्यात एकटं ठेवू नका.

आता शरीराची स्वच्छता करून झाली. बाळाला पाण्यातून बाहेर काढण्यापूर्वी आणि आंघोळीदरम्यानही पाण्याशी खेळायला शिकवा. टबमधल्या पाण्यावर हात आपटणं, पाण्यात तरंगणारी मासा, बदक यांसारखी खेळणी यात बाळाला खूप मजा वाटते. नंतर बाळाला पाण्यातून बाहेर काढा. मऊ पंचामध्ये अंग गुंडाळून घ्या. दुसऱ्या छोटय़ा पंचानं त्याचं डोकं, चेहरा, कानामागची जागा, गळा पुसून घ्या. नंतर बाकीचं अंग पुसा, काखा, जांघा, मांडय़ा, गुडघे याकडे विशेष लक्ष द्या. सर्वागाला बेबी लोशन लावा. बेबी पावडरचा उपयोग बाळाला घामोळं असेल, हवा खूप गरम असेल तरच करा. 'शी'ची जागा लाल असेल तर क्रीम लावा. बहुतेक बालरोगतज्ज्ञांच्या मते काजळ घालू नये. घालायचंच तर ते घरी केलेलं मऊ ताजं, शुद्ध असावं. घालणारीचे हात स्वच्छ धुतलेले असावेत.

त्यानंतर बाळाला अनेकवार धुतलेले रुंद गळय़ाचे, मऊ सुती कपडे घालावेत. आपल्या देशात रोज डिसपोजेबल डायपर वापरण्याची गरज नाही. त्याचा खर्चही खूप आणि पर्यावरणाच्या दृष्टीनंही ते योग्य नाही. 'डायपर रॅश' टाळण्याचा उत्तम उपाय म्हणजे स्वच्छ सुती धुऊन वापरण्याचे लंगोट. दिवसातून साधारण २० लंगोट लागू शकतात. बाळाला तेल, हळद, पीठ, साबण, शाम्पू, काजळ या कशाचीही अ‍ॅलर्जी येऊ शकते. लाल पुरळ दिसल्यास हे सगळं थांबवावंच, पण पाणीही अगदी कोमट वापरावं.

बाळ आजारी, अशक्त, कमी वजनाचं किंवा अपुऱ्या दिवसांचं असेल तर आंघोळ न घालता अंग पुसून घेणं चांगलं. बेबी बड वापरून बाळाचे कान, नाक स्वच्छ करू नका, त्यामुळे इजा होऊ शकते. नखं मऊ असतात, पण वाढतात भराभर. बाळ झोपलेलं असताना छोटय़ा कात्रीनं आईबाबांनी ती कापावीत. नाहीतर बाळ स्वत:ला ओरबाडून घेतं.

बाळाला दात यायच्या आधीपासून मऊ मलमलच्या स्वच्छ कपडय़ानं त्याच्या हिरडय़ा दिवसातून तीन-चार वेळा पुसून घ्याव्यात. दात येऊ लागले की बेबी ब्रश वापरायला सुरुवात करा. हे ब्रश अगदी मऊ, जखमा न करणारे असतात. बाळाची टूथपेस्टसुद्धा वेगळी असते. ती पोटात गेली तरी सुरक्षित असते. बाळाला चुळा भरता येत नाहीत. म्हणून त्याला वारंवार, विशेषत: खाणं झाल्यावर पाणी प्यायला द्यावं.

पाण्याचा स्पर्श, पाण्यातला खेळ यामुळे अनेक सुखद संवेदना होतात. बाळाची पाण्याशी मैत्रीच जडते. काही आईबाबा थोडय़ा मोठय़ा बाळाबरोबर स्वत:ही आंघोळ करून या मैत्रीला अजून एक परिमाण देतात. टबमध्ये खेळणारं, खिदळणारं बाळ पुढेही पाण्याची भीती बाळगत नाही. आंघोळ ही क्रीडा ठरते. कोवळय़ा आईबाबांनो, दिवसभर तुम्ही कितीही कामात असलात, तुमच्या बाळाला अन्य व्यक्तींनी सांभाळलं असलं तरी त्याला आंघोळ घालण्याचा हा अत्यंत जवळिकीचा आनंदसोहळा तुम्ही आवर्जून पार पाडावा असं वाटतं.

एका हत्येचा माफीनामा..!

गिरीश कुबेर

Published: Sunday, April 28, 2013

Source - Loksatta.com

१०० वर्षांपूर्वी- १९१३ साली अण्णासाहेब चिरमुले या मध्यमवर्गीय मराठी माणसाला विमा कंपनी काढावीशी वाटली. त्यानंतर १९३६ साली त्यांनी युनायटेड वेस्टर्न बॅंक स्थापन केली. परंतु काही नतद्रष्ट प्रवृत्तींनी रिझव्‍‌र्ह बॅंकेच्या फतव्याच्या साहाय्यानं २००६ साली- ७० व्या वर्षी या बॅंकेचं अस्तित्व संपविण्याकामी पुढाकार घेतला. त्यानुसार ही बॅंक आयडीबीआयमध्ये विलीन करण्यात आली. या बॅंकेच्या हत्येमागे काय कारणं होती? या विरोधात ना कुणी हाक दिली, ना बोंब मारली. असं का झालं?

मराठी माणूस.. तोही मध्यमवर्गीय.. एकटा-दुकटा.. विमा कंपनी, बँक वगैरे काढण्याच्या फंदात स्वप्नातसुद्धा पडणार नाही. पण अण्णासाहेब चिरमुले पडले. तेही १९१३ साली. म्हणजे बरोबर १०० वर्षांपूर्वी या मध्यमवर्गीय माणसाला विमा कंपनी काढावीशी वाटली. मराठी मध्यमवर्गीय असूनही हा माणूस इतका दूरदृष्टीचा होता, की त्यानंतर ३३ वर्षांनी त्यांनी बँक काढली. युनायटेड वेस्टर्न बँक! १९३६ साली! म्हणजे ऑल इंडिया रेडियोचा जन्म झाला, त्या वर्षी. आणि तेसुद्धा कुठे? तर- मुंबईत नाही. थेट साताऱ्यात. ज्या सातारा जिल्हय़ानं यशवंतराव चव्हाण, कर्मवीर भाऊराव पाटील, पहिले ऑलिम्पिक पदकविजेते पैलवान खाशाबा जाधव, महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे, गोपाळ गणेश आगरकर, लोकहितवादी गोपाळराव देशमुख, माडगूळकर, चिंतामणराव कोल्हटकर, मर्ढेकर आदी अनेक एकाहून एक तेजस्वी नररत्ने दिली, त्याच साताऱ्यात देशातली पहिली खासगी बँक जन्माला आली.

पुढच्या काळात ही बँक चांगली वाढली.. मोठी झाली. आपुलकीनं वागणारी माणसं.. अशी स्वत:ची ओळख करून द्यायला लागली.

आणि ७० व्या वर्षी ती अचानक गेलीच. २००६ साली या बँकेचं अस्तित्व पुसलंच गेलं. खरं तर एवढय़ा मोठय़ा बँकेसाठी हे काही जायचं वय नाही. पण तरी गेली. कोणी हु का चू केलं नाही, की कोणाच्या डोळ्यात अश्रू आले नाहीत. बेदखल गेली ती!

पण तिचं हे मरण नैसर्गिक? की मारलं तिला कोणी?

परिस्थितीजन्य पुरावा सांगतो की, तिचं मरण नैसर्गिक नसावं.

तिच्या मरणाची.. की खरं तर हत्येची- ही कहाणी..

०

युनायटेड वेस्टर्न बँकेच्या या मरणयात्रेला सुरुवात झाली २००० सालच्या ऑगस्ट महिन्यात! बँकेच्या समभागधारकांच्या दोन गटांत त्यावेळी संघर्ष सुरू झाला. एका बाजूला होता- एम्टेक्स समूहाचे मखारिया आणि महाराष्ट्र सरकारच्या मालकीचं 'सिकॉम'- हे दोघेही मिळून २४ टक्के समभागांची मालकी सांगणाऱ्यांचा गट; तर दुसरीकडे होतं- बँकेचं तत्कालीन संचालक मंडळ! इतक्या मोठय़ा प्रमाणावर या दोघांचा समभागांत वाटा असल्यानं त्यांचं म्हणणं होतं- संचालक मंडळावर त्यांचे चार प्रतिनिधी हवेत. पण हे काही तत्कालीन नऊ सदस्यीय संचालक मंडळाला मंजूर नव्हतं. मखारिया आणि सिकॉम यांची २४ टक्के मालकी असली तरी ७६ टक्के अन्य होतेच की! तेव्हा या अल्पमतातल्या २४ टक्केवाल्यांची दादागिरी सहन करायची नाही.. असा एकंदर सूर.

तर त्यावर्षीच्या ७ ऑगस्टला बँकेची विशेष सर्वसाधारण सभा होती. त्यात बरेच मुद्दे चर्चिले गेले. भांडवलाचं पुनर्भरण करायचं, प्रत्येकी एका समभागाला पाच अशा प्रमाणात बोनस समभाग द्यायचे आणि एकास दोन याप्रमाणे स्पेशल राइट्स इश्यू काढायचा. 'नऊपैकी चारजण आमचे हवेत,' असे म्हणणाऱ्या सिकॉम आणि मखारिया यांचा या सगळ्याला ठाम विरोध होता. ठराव मतास गेले तर या दोघांचा विजय होईल असा संशय आल्यानं संचालकांनी त्यावर मतदान घेतलंच नाही.

तिथपासून बँकेला घरघर लागली ती लागलीच.

खरं तर त्याआधी तीन वर्षे- म्हणजे १९९७ साली युनायटेड वेस्टर्न बँकेनं पुढाकार घेऊन आसपासच्या तीन लहान बँकांचं स्वत:त विलीनीकरण करावं, अशी थेट रिझव्‍‌र्ह बँकेचीच सूचना होती. गणेश बँक ऑफ कुरुंदवाड, सांगली बँक आणि रत्नाकर या तीन बँका युनायटेडमध्ये विलीन व्हाव्यात यासाठी रिझव्‍‌र्ह बँकेनंच चाचपणी सुरू केली होती. म्हणजे तोपर्यंत युनायटेड वेस्टर्न चांगली तगडी, निरोगी अशीच बँक होती. हे विलीनीकरण झालं असतं तर सातारा आणि शेजारच्या सांगली, कोल्हापूर या जिल्ह्य़ांसाठी मिळून एक सणसणीत अशी बँक तयार झाली असती. पण या तीन बँकांना काही आपलं अस्तित्व युनायटेड वेस्टर्न बँकेमध्ये विलीन करायचं नव्हतं. त्यांनी या सूचनेला विरोध केला. अर्थातच ते विलीनीकरण बारगळलं.

दुर्दैव हे, की पुढे युनायटेड वेस्टर्नलाच आपलं अस्तित्व पुसून टाकावं लागलं!

०

पुढे हे मखारिया, सिकॉम प्रकरण फारच चिघळलं. या मखारिया यांना बँकेचे समभाग खरेदी करता यावेत यासाठी युनायटेड बँकेनेच कर्ज दिल्याचं निष्पन्न झालं आणि प्रकरण हाताबाहेर जायला सुरुवात झाली.

२००६ सालच्या सप्टेंबर महिन्यात या बँकेवर रिझव्‍‌र्ह बँकेने आर्थिक र्निबध आणले. म्हणजे थोडक्यात- 'संचालकांना ही बँक काही चालवता येत नाही, त्यामुळे ती आम्ही चालवू..' असं सांगत या बँकेवर प्रशासक नेमला गेला. त्याच महिन्याच्या अखेरीस लगेच निर्णयही घेतला गेला. तो म्हणजे- ही बँक 'आयडीबीआय' या सरकारी मालकीच्या बँकेत विलीन करून टाकण्याचा!

खरी मेख आहे ती इथेच. वास्तविक हे असं होतच असतं. बँका बुडीत जायला निघाल्या की रिझव्‍‌र्ह बँक त्या कुंथणाऱ्या बँकांची सूत्रे आपल्या हातात घेते.. प्रशासक येतो.. आणि बँकेची गाडी रूळावर आणण्याचा प्रयत्न करतो. बऱ्याचशा येतातही. नाही येत त्यांचं दुकान बंद करायची तयारी सुरू होते.

पण इथे ही सगळीच प्रक्रिया इतक्या घाईनं झाली, की त्यातून अनेक प्रश्न उपस्थित झाले. आणि समस्या ही, की त्यातल्या एकाही प्रश्नाचं उत्तर कुणीही द्यायचा प्रयत्नदेखील केलेला नाही. अगदी आजतागायत!

उदाहरणार्थ- रिझव्‍‌र्ह बँकेच्याच नियमानुसार दोन बँकांच्या अशा विलीनीकरणाची वेळ आलीच, तर विलीन होणार असलेली बँक आणि ती ज्यात विलीन होणार आहे ती बँक या दोघांनी एकत्र बसून नुकसानीत चाललेल्या बँकेच्या जमाखर्चाचा हिशेब नक्की करायचा. यात बँकेची संपत्ती किती आणि देणी किती, हे ठरवणं अपेक्षित असतं. म्हणजे या प्रकरणात युनायटेड वेस्टर्न बँक आणि आयडीबीआय या दोघांनी हा हिशेब मांडायला हवा होता. त्यावर बरंच काही अवलंबून असतं. यात काही मतभेद झालेच, तर मामला रिझव्‍‌र्ह बँकेकडे न्यायचा- असा नियम. हे गुंतागुंतीचं काम एकटय़ा-दुकटय़ाकडून होत नाही.

याखेरीजदेखील बँकांना आपल्या हिशेबांची तपासणी करून घ्यावी लागते.. मान्यताप्राप्त खाजगी हिशेब तपासनीसाकडून! या क्षेत्रातलं विख्यात आणि आदरणीय नाव म्हणजे- मुकुंद चितळे यांची वित्तविधी सल्लागार कंपनी. या क्षेत्रात चितळे यांचं नाव फार मोठं आहे. आणि सर्वसाधारणपणे त्यांनी केलेलं काम, आकडेमोड ही अंतिम समजली जाते. २००६ सालचं वित्तीय वर्ष संपलं तेव्हा- म्हणजे ३१ मार्चपर्यंत ही हिशेबतपासणी चितळे यांच्या कंपनीनं करून बुडीत गेलेल्या कर्जासाठी वगैरे रीतसर व्यवस्था करून ठेवलीच होती. यातही काही वेगळं नाही. प्रत्येक बँकेला हे करावंच लागतं.

परंतु जेव्हा युनायटेड वेस्टर्न बॅंक 'आयडीबीआय'मध्ये विलीन करण्याचा प्रश्न आला, तेव्हा पुन्हा एकदा वेगळे हिशेब तपासनीस नेमले गेले. त्यांनी ऑक्टोबर महिन्यात आपला हिशेब दिला आणि बँकेचे डोळेच फिरले. कारण या सरकारी हिशेब तपासनीसांच्या आकडेवारीनुसार युनायटेड बँकेला बुडीत कर्ज, तोटा वगैरेसाठी तब्बल २७७.६७ कोटी रुपयांची तरतूद करावी लागेल असं सांगण्यात आलं.

वास्तविक मार्चमध्ये केलेल्या हिशेबानुसार बँकेकडे कामचलाऊ नफा आहे, बँक तोटय़ात अजिबात नाही.. इतका स्वच्छ निष्कर्ष चितळे आदींच्या हिशेबावरून दिसतो. पण लगेच पुढच्याच दोन महिन्यांत बँकेचा संचित तोटा एकदम २७७.६७ कोटी रुपये इतका वाढला- हे अतक्र्यच म्हणायला हवे.

अतक्र्य अशासाठी, की कोणालातरी कोणत्यातरी आकडेवारीत रस असल्याखेरीज इतकी मोठी आकडय़ांची जादू करताच येणं शक्य नाही. मग ती रिझव्‍‌र्ह बँकेच्या हिशेब तपासनीसानं का केली?

संशयाची सुई या मुद्दय़ावरनं गरागरा फिरायला सुरुवात होते. परत त्यातलाच दुसरा लबाड भाग असा की, युनायटेडची देणी या हिशेबात जशी घेतली गेली, तसे जमेच्या बाजूला काय आहे, याचा विचारच केला गेला नाही. हे भलतंच! खिशातनं नुकसानीपोटी काय काय जाणार आहे, याचा विचार करायचा आणि काय काय मिळणार आहे, याकडे लक्षच द्यायचं नाही? हा अन्यायच! युनायटेडच्या बाबतीत तोच झाला का? कारण बँकेच्या ४५ स्थावर मालमत्ता होत्या. त्यांचा विचारच याबाबत झाला नाही.

किंबहुना, तो होऊ नये अशीच काहींची इच्छा होती. कारण २७७.६७ कोटी इतकी मोठी रक्कम देण्यांच्या रकान्यात दाखवली नसती तर युनायटेड ही कामचलाऊ का होईना; पण नफ्यात आहे, हे उघड झालं असतं.

आणि तसं झालं असतं तर सगळंच मुसळ केरात गेलं असतं. कारण नफ्यात असलेल्या बँकेला आपण गाशा गुंडाळायला का लावतोय, याचा जाब रिझव्‍‌र्ह बँकेला द्यावा लागला असता. तेव्हा हे सगळं टाळण्यासाठीच ही आकडेवारीची मखलाशी करण्यात आली असं बोललं जातंय. ते चूक कसं म्हणता येईल?

दुसरा मुद्दा- युनायटेडचं आयडीबीआयमध्ये विलीनीकरण होत असताना स्वतंत्र हिशेबतपासणी करण्यात आली. १ एप्रिल २००६ ते २ ऑक्टोबर २००६ या काळासाठी.  म्हणजे सहा महिने! तर या प्रक्रियेच्या कागदपत्रांवर तीन कर्मचाऱ्यांनी स्वाक्षऱ्या केल्या. विलीनीकरणानंतरचा हिशेब यात केला गेला होता. परंतु भानगड ही, की त्यावर युनायटेडच्या वतीनं ज्यांनी सह्य़ा केल्या ते तिघेही आयडीबीआयच्या सेवेत रूजू होत होते. हाच मोठा गफला म्हणायला हवा! याचं कारण असं की, बँक विलीनीकरणानंतर ज्यांना नव्या बँकेत सेवा करायची आहे, त्यांनाच जुन्या हिशेबावर मंजुरीच्या स्वाक्षऱ्या कशा काय करायला सांगता येऊ शकेल? म्हणजे माहेरून लग्न होऊन जाणाऱ्या मुलीला आपलं सासर किती थोर आहे, ते  प्रमाणपत्र द्यायला सांगण्यासारखंच हे आहे. जिथं तिला नांदायचं आहे, तिथल्याविषयी ती मुलगी कसं काय वाईटसाईट सांगेल? त्याच न्यायानं आयडीबीआयनं केलेल्या हिशेबाला अयोग्य वा अपूर्ण ठरवण्याचं धैर्य तिथे काम करणारे कसं काय दाखवू शकतील, याचाही विचार व्हायला हवा होता.  

०

असा कोणताही विचार त्यावेळी झाला नाही. त्याचं कारण बँकेमधल्या मंडळींचा कानोसा घेतला तर सहज कळतं. युनायटेड बँक संपवण्यात कोणालातरी रस होता. आता इतकी मोठी बँक संपवण्याची इच्छा जो करू शकतो, तोही तितकाच मोठा असायला हवा!

अर्थातच तो होता. याबाबतच्या संशयाचा माग थेट अर्थमंत्र्यांच्या कार्यालयापर्यंत काढता येतो. तिथून मग रिझव्‍‌र्ह बँकेपर्यंत थेट आपल्याला यावं लागतं. रिझव्‍‌र्ह बँकेच्या आदेशानुसार एस. के. गोगिया आणि एम. राधाकृष्णन हे रिझव्‍‌र्ह बँकेचे प्रतिनिधी म्हणून २ सप्टेंबर २००६ ला युनायटेडवर नेमले गेले. याच आदेशानुसार युनायटेडला संपूर्ण हिशेबाचा तपशील दिला जाणं अपेक्षित होतं. तसा तो मिळाल्यावर युनायटेडनं हे हिशेब कंपनी निबंधकांच्या कार्यालयात दाखल करायचे होते. असे हिशेब दाखल केल्यानंतर युनायटेडचं संचालक मंडळ गुंडाळलं गेलं असा त्याचा अर्थ निघणार होता. या सगळ्यासाठी जे हिशेब दिले जाणार होते त्यावर उभय बाजूंनी स्वाक्षरीचा दिवस मुक्रर करण्यात आला होता- ९ जानेवारी २००७ हा!

याचाच दुसरा आणि स्पष्ट अर्थ असा की, २००७ सालच्या ९ जानेवारीपर्यंत युनायटेडचं संचालक मंडळ अस्तित्वात राहिलं असतं. तसं झालं असतं तर आपला हिशेब नजरेखाली घालून त्याला मान्यता- अमान्यता देण्याची संधी युनायटेडच्या संचालकांना मिळाली असती. खरं तर तसंच होणं गरजेचं होतं.

परंतु रिझव्‍‌र्ह बँकेला इतकी घाई झाली होती, की २ ऑक्टोबर २००६ या दिवशी फतवा काढून बँकेनं जाहीर करून टाकलं- युनायटेडचं संचालक मंडळ बरखास्त करून टाकलं म्हणून!

म्हणजेच बँकांच्या विलीनीकरणासाठी जी काही नियमावली रिझव्‍‌र्ह बँकेने घालून दिली आहे, तिला रिझव्‍‌र्ह बँकेनाच हरताळ फासला.

पण महाराष्ट्रातलं कोणीच काही बोललं नाही..

०

तिथेच तर खरी मेख क्र. २ आहे!

सातारा हे पश्चिम महाराष्ट्रातलं आघाडीचं केंद्र. आसपास सगळं सहकार- सम्राटांचं वास्तव्य. पण साताऱ्यासारख्या राजकीयदृष्टय़ा जिवंत परिसरात राहूनही या बँकेनं आपलं शील सांभाळलं होतं. सहकाराचा मस्तवाल वारा आपल्या खात्यांना लागणार नाही याची डोळ्यांत तेल घालून खबरदारी घेतली होती. त्यातल्या अनेकांना या बँकेचं अस्तित्व त्यामुळे खुपत होतंच. त्यात ही संधी मिळाली. आणि दुसरं असं की, सातारा आणि सहकाराच्या पलीकडे असलेले महाराष्ट्रातले जे काही नेते आहेत, त्यांची राष्ट्रीय आणि आर्थिक प्रश्नांवरची अक्कल तशी शून्यच आहे. त्यामुळे त्यांनी काही केलंच नाही. आपल्या राज्यातली एक चांगली बँक दिवसाढवळ्या सरकारी यंत्रणेकडूनच संपवली जातेय याबद्दल महाराष्ट्राची अस्मिता वगैरेंबाबत फुशारक्या मारणारे हे राजकारणी मठ्ठासारखे गप्प बसून राहिले.

कोणीही काहीही केलं नाही.

आणि ज्यांना काही करता येणं शक्य होतं त्यांनी आडवळणानं सहज बोलून दाखवलं- 'नाही तरी ही बामणांचीच बँक आहे.. बुडली तर बरंच आहे.'

या मंडळींना माहीत होतं का, की २००२ साली या बँकेचे संस्थापक अण्णासाहेब चिरमुले यांच्या नावचा पुरस्कार मनमोहनसिंग यांना जाहीर झाला होता. हे अशासाठी सांगायचं, की त्यामुळे तरी या मंडळींना चिरमुले यांच्या कार्याचं मोठेपण समजावं.

आणि दुसरंही असं की, ही बँक बुडावी म्हणून जे उद्योग करत होते, तेही बामणच होते की..!

याचा अर्थ- राज्यातले बामण चालत नाहीत; पण अन्य राज्यातल्या बामणांच्या दरबारात मुजरा ठोकण्यात आपल्या ब्राह्मणद्वेष्टय़ा मंडळींना कमीपणा वाटत नाही- असा घ्यायचा का?

०

अर्थसंस्थांनाही जातीच्या राजकारणात गोवण्याइतकी घसरण आपण आपली करून घेतलीय. यानं आपल्याला इतकं आंधळं करून टाकलंय, की आपल्या डोक्यावर अन्यप्रांतीय येऊन मिऱ्या वाटू लागलेत. आणि ते समजून घेण्याची अक्कलही आपल्याला नाही.

युनायटेड वेस्टर्न बँक तर गेलीच. आता पुन्हा खासगी बँकांचे गोडवे गायचा काळ आलाय. अनेक कंपन्यांना खासगी बँकांसाठी परवाने द्यायला सुरुवात झालीय. आणि अशा वेळी देशातली (फक्त राज्यातली नाही..) पहिली खासगी बँक आपण आपल्या डोळय़ांदेखत अशी सहज मारू दिली. आहे का कोणी आपल्याकडे या हत्येला वाचा फोडणारं?

तशी आपल्याकडे खून पचवू देण्याची परंपराच आहे म्हणा! इतकेजण बेमौत मरतात. कोणाचं काय वाकडं होतं? तेव्हा अशा हत्याकांडात एखादी बँक  गेली तर कुठे बिघडतं, असंही काही म्हणतील.

तसं बरोबरच आहे म्हणा त्यांचं!

पण यापुढे सगळी लढाई, राजकारण, समाजकारण हे फक्त एका आणि एकाच मुद्दय़ाभोवती फिरणार आहे. ते म्हणजे- अर्थकारण.

तेव्हा पुन्हा कोणत्या वित्तसंस्थेची अशी निर्घृण हत्या होऊ नये यासाठी तरी युनायटेडच्या हत्येचं हे उदाहरण आपण डोळ्यासमोर ठेवायला हवं. जमलं.. आणि तेवढं भान असलं तर.. युनायटेडच्या हत्येनं जे नुकसान झालं ते भरून द्यायला हवं. आणि जमणार नसेल, तर महाराष्ट्रात इतका मोठा अर्थविचार बरोबर १०० वर्षांपूर्वी- १९१३ साली मांडणाऱ्या अण्णासाहेब चिरमुल्यांची माफी तरी मागायला हवी.

त्यासाठीच हा माफीनामा..